پل ارتباطی ما

موسسه خیریه صفا

 

مطالب تصادفی



چه کسی آنلاین است؟

ما 60 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم
×

هشدار

JUser: :_بارگذاری :نمی توان کاربر را با این شناسه بارگذاری کرد: 529

آشنایی با قلم نی دزفولی

«پرورش«قلم نی دزفولی»

چهارشنبه, 08 ارديبهشت 1395 07:08 نوشته شده توسط  اندازه قلم کاهش اندازه قلم کاهش اندازه قلم افزایش اندازه قلم افزایش اندازه قلم

 

آشنایی با قلم نی دزفولی1

«پرورش«قلم نی دزفولی» 

«هدیه ی دوست نکوست

 قلـــمی خوش بروروست».

 

 نی قلم گیاهی است که سرچشمه ی آفرینش دو هنر گران قدر خوش نگاری و نی نوازی است. این چوب میان تهی با تمام سادگی خود در گذر زمان به اسطوره ایی بدل شده که از هفت بند آن نوایی آتشین سر می زند و از زبانه ی سربریده ی آن شاهکارهای زیبای هنر خط تراوش می کنند.

تازه شکّر افشانی  نی قلم  که کام همگان را شیرین می کند وصفی دگر دارد که در این نوشتار نمی گنجد.شاید در مورادی از فرط دل دادگی به قلم چی درگاه نگارش و چه درگاه نی نوازی یادمان رفته که از خود سئوال کنیم این گیاه هنرپرور و هنر آفرین از مرحله ی تولّد تا مرحله ی پختگی چه مراحلی را طی می کند و چه مسیری را پشت سر می گذارد و مهم تر این که چه مشتقاتی را از سر می گذراند؟تا شاید بعد از این مرحله خود را آماده ی خدمت گذاری برای انگشتان خوش نگاری کند که پنجه های با لطافت او با استوانه ی طیقلی قلم آرامش می گیرد و این قلم است که در موقع نگارش به ادامه  ی انگشتان او تبدیل می شود و احساس پاک و آیینه ی روح خط نگار را با زبانه خویش آرام آرام بر صفحه متجلّی می کند.

این جاست که خط نگار نیز با حرکت قلم به او جان تازه ایی می بخشد تا او نیز بوی نیستان را که خاست گاه وجودی اش بوده با احساسی خوشایند به صفحه منتقل کند:

 

«بنــــــــــویسید کتابت که قلم جان گیرد

 صفحه احساس کند بوی نیستان گیرد».

 

و این قلم متواضعانه با این که بر سینه نازک و استخوانی خود شکافی دردآلود را با نام  فاق قلم  احساس می کند باز صبورانه به فرمان صاحب قلم به حرکت در می آید. به راستی این همه ایثار از قلم، گویی لطیفه ایی است نهانی که در ذات وی نهفته است.

 

«سعدی» گفته:

 

«قلم خاصیتّی دارد که سرتاسینه بشکافی

دگر بارش چو فرمایی به فرق سردوان آید».

 

گویی قلم بانگ بر می آورد سرنوشت من نوشتن و نالیدن از نای آتشین است.

 

«نـــوای نی، نوایی آتشین است

 بگـو از سر بگیرد،دل نشین است

خـدا چون دست بر لوح و قلـم زد

 ســـــــــــر او را به خط نی رقم زد

 خـوشا از نی خوشا ازسرسرودن

  خوشا نی نامه ایی دیگرسرودن».

 

این بار دبیری هنرمند  نی نامه ایی» از آفرینش نی قلم ساخته و پرداخته و با رفتن به نی زارها و کشت زارهای پرورش نی گواهی داده که هم چون قلم، در او نیز ناله های بی قراری وجود دارد و تا او نیز در گوش قلم این گونه بخواند:

 

«یک نیستان ناله در من خفته است».

 

این ناله همان رازگشایی از نحوه ی پرورش قلم در قلمستان «دزفول» است تا خاطر ارباب قلم جمع شود که قلم برای رسیدن به دستان آن ها چه سیر و سلوک پر ریاضتی را از سر می گذراند. باهم بخوانیم حکایت پرورش «نی قلم دزفولی» را.

 

مقدّمه

ابتدا مناسب دیدم نظر اجمالی بر شکل گیری قلم نی داشته باشم. در گذشته نی قلم یک گیاه خودرو بود و هیچ گونه حدّومرزی برایش در زمین های اطراف شهر وجود نداشت، ولی پس از مدتّی که بازاری پیدا کرد و خریدارانش قد علم کردند، این گیاه را کم کم تصرّف و به صورت مزرعه درآوردند، این کار چند دهه ادامه پیدا کرد تا این که«جنگ تحمیلی» آغاز شد.از طرفی[دیگرهم] به مزارع کشتزارهای قلم نی بر اثر حضور رقیبان و ایجاد بازارهای مخفیانه لطمه وارد شد.

تا این که جنگ«عراق»[علیه[«ایران»]به پایان رسید و هر کس به زندگی عادی و مشغله پیشین خود بازگشت. جهت تحقیق و بررسی در همین زمینه به «دزفول» که رفته بودم، تقریباً تمام اطراف شهر را چند روز گشته و هیچ گونه آثاری از مزارع خودروی  نی قلم  ندیدم. فقط در بعضی موراد در کنار جادّه ها و زمین های بایر بوته هایی دیده می شد که به صورت وحشی رشد کرده بودند و خاصیّت خود را از دست داده بودند.

در جای دیگر،زیر پل ورودی شهر در بین چند زمین کشاورزی حدود پنجاه وپنج بوته از این محصول دیده می شد که آن هم از دوران گذشته باقی مانده بود و کشاورزی به عنوان حفاظ زمین خود از آن ها نگهداری می کرد. بعدها آن بوته ها را نیز شخصی با اندک وجهی خریداری نموده و کلاً از ریشه درآورد تا در مکانی دورتر به صورت یک مزرعه

در آورد. درحال حاضر در«دزفول»دو مزرعه از این محصول باقی مانده که یکی بسیار بزرگ و دیگری از همین پنجاه وچند بوته تشکیل شده است.بدین گونه بود که قلم ها به انحصار درآمد و هم اکنون باید برای یک قلم بعضی از جاها را گشت.

شکل گیری قلم و نحوه ی عمل آوری قلم

کاملاً پیداست که قلم خوب و با کیفیّت به چه نوع قلمی گفته می شود. امّا این خصوصیات از نظر علمی و تخصصی مراحلی دارد که باید طی شود و آن این است که هر گیاه و محصول یا هر کاری زمان بهره دهی و محصول دهی خاصی دارد و آن زمان، بایداز راه ها و روش های مخصوصی گذر کند تا تمام خواص طبیعی و بهره دهی خوب را داشته باشد. شکل گیری این عمل را اگر در قلم بخواهیم دنبال کنیم باید نظری بر رویش و برداشت این محصول بیفکنیم.

مراحل رشد

مراحل رشد این گیاه از اوایل بهار آغاز شده و بسیار سریع است. چنان چه در طول روز بخواهیم علامت گذاری کنیم، حتّی می  توان رشد جوانه ها را مشاهده کرد.

این رشد به مرور زمان و با افزایش بندهای  قلم نی (نی قلم) کم شده تاتعداد آن ها به هفت، نه، یازده و سیزده بند می رسد.

پس از اتمام زمان رشد،محصول در تابستان به گل می نشیند. از این مرحله، تجزیه و ترکیب سخت شدن و رنگ گرفتن آغاز می شود. امّا نه به صورت کامل بلکه ابتدا آنهایی که بیش تر در معرض آفتاب یا جای مناسب هستند رنگ گرفته و سخت می شوند.دراین زمان اگر کشاورز کارآزموده و مجرب باشد، شروع به کندن پوست بیرونی نهال می کند. این کار بر روی محصولی که درشت بوده و ضخامت خوبی داشته باشد، انجام می شود. تا شکل ظاهری آن خوب و قهوه ایی باشد. این عمل در بندهای سوم و چهارم و پنجم و ششم هم انجام می گیرد.علّت کندن پوست قلم نی ها این است که در معرض تابش نور آفتاب قرار بگیرند تا سخت و استخوانی شده رنگ مناسبی پیدا کنند.

 

پس از سپری شدن دوران رشد، نهال را حدود سه ماه در معرض تابش نهایی نور خورشید قرار می دهند، سپس دوران برداشت فرا می رسد و این زمان، زمان طلایی نهال نی مصادف است با آذرماه نهمین ما ه سال.با وجود این پس از برداشت «قلم نی»، محصول را به هیچ عنوان به بازار عرضه نمی کنند مگر سودجویان و فرصت طلبان.امّا کسانی که می خواهند محصول بهتر و مرغوب تری به بازار ارائه دهند، می کوشند پس از برداشت محصول خود را در اتاق هایی بدون هرگونه منفذ قرار دهند که تا اسفند یا فروردین ماه نگهداری شود. البته با شرایط خاص.پس از تعیین شدن،محل نگهداری محصول یعنی اتاق های مخصوص، آن ها را به صورت افقی روی هم قرار می دهند. هر بسته در جای خود به طوری که هیچ بسته از ردیف خود خارج نشوند در هر بسته هم نی ها به هم نچسبند (چپ و راست) این کار حدود سه ماه تا چهار ماه طول می کشد. در این مدّت محصول در داخل اتاق هایی که (انبار) بدون هر منفذی جای داده شد به خوبی از گرمای سوزان آن منطقه بهره مند شده و بخار حاصل از تبخیر آن ها نیز عمل مضاف بر این کار می شود که باعث تجزیه و ترکیب در پوست بیرونی شده و تغییر رنگ می دهد.اگر در این مدّت هم نتوان به قلم ها رنگ داد،دیگر به هیچ عنوان رنگ نمی گیرند و به همان صورت باقی می مانند.

 

مرحله ی بعد.مرحله برداشت محصول از انبارها یا برداشت نهایی است که در اسفندماه یا فروردین [ماه]انجام می شود و پس از بیرون آوردن کل محصول و جدا کردن زائده ها از آن، عرضه به بازار صورت می گیرد.

 

حال نحوه ی شناخت بهترین نوع قلم از بین محصول برداشت شده فرا رسیده، چنان که می توان از بند دوّم و سوّم شروع کرده و تا بند هشتم ادامه داد که بهترین آن هاست. درحالی که بقیّه از کیفیّت خوبی برخوردار نیستند».(1)،(2)

««قلم نی دزفولی»

یکی از ثروت های بالقوه ی زمین های حاصل خیز«دزفول»٬قلم نی است که به [نقاط بسیاری در] دنیا صادر می شود[زیرا] خطاطان برجسته ی« قلم نی دزفولی» را[بر نمونه های مشابه آن] ترجیح می دهند.

 

سابقه ی کشت قلم نی که از گیاهان بومی«دزفول»است ٬به افزون بر یک قرن پیش بر می گردد و از آن زمان تا کنون [کشت و]به کشورهای«پاکستان»٬«هندوستان» و برخی «کشورهای عربی»صادر می شده است.

نوع وحشی  و  خودروی  این گیاه در کناره های غربی رودخانه ی «دز» می روید گرچه هزینه ی کاشت٬داشت و برداشت این گیاه نسبتا بالاست ولی هنوز هم تک و توک علاقه مندانی در این شهر یافت می شوند که از راه  قلمه زدن  یا  نشا کاری به کشت آن اقدام می کنند.

زمان کاشت تا برداشت آن حدود دو سال به طول می انجامد ودر دوّمین سال کشت دراوایل پاییز قلمه کاران با اوّلین تغییر رنگ  نی ها و پیدایش گل های مخصوص در بالای آنها]ابتدا] نی ها را اصطلاحا  سربری می کنند٬بعد شاخه های قرمز رنگ را درو [کرده] ونی ها را در اتاقی که هیچ گونه روزنه ای به بیرون ندارد به مدّت چهل شبانه روز نگهداری می کنند.درچهلمین روز ٬ در انبار را باز می کنند و شاخه های نی را به مدّت یک شبانه روز در معرض جریان هوای آزاد قرار می دهند تا بخار حاصل از تعریق نی ها از فضای محوطه ی انبار خارج شود و بدین ترتیب نی ها کاملا خشک شوند.سپس کارگران شاخه های نی را از محل بندها قطعه قطعه می کنند و پس از بسته بندی جهت فروش به بازار عرضه [می نمایند].

[براین اساس]قلم نی های دزفول به چند دسته تقسیم می شوند:

«قلم نی میرزایی» ٬«قلم نی  ابلق» و«قلم نی قهوه ای متمایل به قرمز»که نوع اخیر مرغوب ترین قلم نی در« ایران» محسوب می شود».(3)

«قلم نی دزفولی»

يکي ازارکان اقتصادي مردم «دزفول» که همواره زبان زد مردم «ايران»وبعضاً [دیگر کشورهای]جهان است،گذشته از خلاقيّت هاي اقتصادي و سنتّي [ایشان]،استعداد بالقوّه ی اين مردم در زمينه هاي زراعت و کشاورزي [وبه خصوص تولید]محصول قلم ني [می باشد] كه از حدود سيصد سال پيش[کشت آن] در«دزفول» رايج شده و سريعا توسعه پيدا كرده است.

[محصولی]كه نه تنها در تمام «ايران» بلكه به كشورهاي ديگر ازقبيل «تركيه، مصر،چين،عراق»و برخي ديگر از كشورهاي «خاورميانه»صادر و مورد مصرف بوده است .اوج رونق اين صنعت را از اوايل حكومت «قاجاریه» تا اواسط حكومت«رضا شاه» مي توان به حساب آورد.[اگرچه] البته هم اكنون نيز قلم ني «دزفول» به اكثر نقاط «ايران» بالأخص به« تهران» و«اهواز»فرستاده مي شود...».

گفته مي شود براي اوّلين بار،پدرمرحوم «حاج محمد باقر قلم بر»،قلم اين گیاه را از«هندوستان» به «دزفول» آورد و از آن پس كشت اين محصول[دراین محل]رواج يافت.

وجود نام هاي خانوادگي «قلمبر،قلمكار،قلمبران،قلمكاران و ...» [هم چنین]قرينه هايي[دیگر] است بر توسعه و گستردگي اين [تولید]صنعتی،كه به [دلیل]...لزوم داشتن مهارت تام و خبرگي در بار آوري و پرورش آن،افراد زيادي از خانواده هاي «دزفولي»به ...]آن]اشتغال داشتند .

مدّت ثمردهي هر بوته ي قلم ني ده سال است و پس از آن بايد اين بوته ي پير را دربياورند و به جاي آن يک قلمه ي جوان و نو بزنند.

بهترين نوع قلم ني،مشكي يك دست است وقلم ني هاي ابلق ودو رنگ و قهوه اي كه آفتاب كمتري به آنها تابيده است از مرغوبيّت كم تري برخوردارند و از نوع درجه دو محسوب مي شوند.[بر این اساس]گفته اند كه در هيچ جاي«ايران»،نمي توان قلم ني را به اين كيفيّت پرورش داد.

[براین اساس ذکر] خاطره ی]ذیل] از«سيّد محمّد منتظري» نويسنده ی «کتاب شهر من دزفول»در خصوص قلم ني[این شهر]»خود به خوبی موید این امرمی باشد

«- چندين سال پيش در يك مغازه ی بزرگ در بازار«بين الحرمين تهران»،يك نوع قلم ني های خيلي خوش رنگ ديدم، قيمتشان را از فروشنده پرسيدم .گفت:

 

-  دانه اي پنج ريال .

 

 نوعي ديگر قلم ني باريك و سياه رنگ [هم]داشت كه كمي هم خميده بودند.فكر كردم كه اينها با قياس با قلم هاي قبلي بايد قيمتي بين يك تا دو ريال داشته باشند.وقتي قيمتشان را پرسيدم،با كمال تعجب گفت:

- اين ها هر عدد سي تومان است».

گفتم :

- چه خبره؟ مگر از طلا ساخته شده اند؟

 فروشنده گفت:

- آري از طلا هم بالاترند،اين ها قلم ني «دزفولند»  در تمام دنيا معروفند. قلم هايي كه اوّل ديده بودي ني معمولي شمال هستند كه رنگشان مي كنند و اصلا قابل قياس با اين ها نيستند.

 

 از خودم خجالت كشيدم كه اينها محصول شهر خودم هستند و من نسبت به شناخت و ارزش آنها بيگانه ام ».(4)

«معروفیّت قلم نی دزفول از زحمتی است که مردم به پای آن می‌کشند

این بار با قطع نی و جدا کردنش از نیستان، صفیری شنیده نمی‌شود امّا از حرکت نی بر کاغذ نجوایی به گوش می‌رسد که تأثیر آن با شکل گرفتن کلمات،دوچندان می‌شود وخوش نویسان می‌دانند که بهترین نجوا را می‌توان از قلم نی «دزفول» شنید.

 

«محمّدمهدی عالم شاه»از دست‌اندرکاران تولید قلم نی در«دزفول»،دلیل معروفیّت قلم نی دزفول را [این چنین]توضیح داد:

 

«معروفیّت قلم نی«دزفول» از زحمت مردم «دزفول» است. پای هر کاری عرق زیاد ریخته شود، آن کار ارزش و قُرب می‌گیرد.نگهداری نی هم زحمت زیادی دارد. در طول سال چندین بار باید نی‌ها هرس شوند تا قلم نی مرغوبی تحویل‌مان بدهد و یک سال طول می‌کشد تا محصول بدهد یعنی تنها سالی یک بار برداشت داریم.اگر یک درختچه چهارصد شاخه دارد ما سیصد شاخه را می‌زنیم و یک صد شاخه را نگه می‌داریم تا نی‌هایی که می‌مانند در طول سال از زوایه‌های مختلف نور خورشید بگیرند و گیاه رشد کرده و قرمز رنگ شود. این قرمزی قلم‌نی‌ها که نشانه‌ی قلم مرغوب است،‌ کار خدا و طبیعت است، ازما انسان‌ها در این رابطه کاری ساخته نیست.... این قلم نی از شرق، به «ایران» آمده، به اینجا که رسید، آب و هوا، ‌زمین و مردمی که علاقه دارند سبب شده تا رشد خوبی پیدا کند.نی انواع مختلف دارد، خیزران، نی معمولی،‌نی بامبو و نی‌ایی که قلم نی را از آن می‌گیرند یکی از آنهاست که تنها محصول آن قلم نیست بلکه چندین محصول صنایع دستی اعم از جارو، سایه‌بان و حصیر از آن درست می‌شود،حصیرهایی که در زمان قدیم کف مساجد را می‌پوشاند از این گیاه بود و تولید به حدّی بود که در شهر[دزفول] منطقه‌ای معروف به«حصیربافان» وجود داشت امّا الآن این صنایع از بین رفته و مردم دیگر رغبتی به این کارها نشان نمی‌دهند و حاضر نیستند زحمت آن را متحمّل شوند.کار تولید قلم نی هم به‌ویژه پس از «جنگ[تحمیلی عراق علیه ایران] »در حال نابودی بود و الآن چند سالی است که بهتر شده است. ما سعی کردیم کار را توسعه بدهیم و چند مزرعه دو هکتاری ایجاد کرده و واگذار کردیم که روزی‌رسان چند خانواده شده است.فصل برداشت نی،اوایل زمستان است. هنگامی که دو یا سه باران ببارد درختچه‌ها به خواب می‌روند و می‌توان محصول را برداشت کرد. اگر از گیاه در حال رشد برداشت کنی، گیاه از ریشه خشک می‌شود چون پیوندهای آبکش گیاه قطع می‌شوند. برداشت محصول مستلزم یک تا دو ماه کار شبانه‌روزی است و زحمت زیاد دارد وهزینه ی کارگری زیادی می‌خواهد که ما از عهده آن برنمی‌آییم به همین علّت برای یک مزرعه دو هکتاری که حدود ده کارگر لازم است ما سه کارگر می‌گیریم.

 

شنیده‌اید از کسی می‌پرسند:

 

«- که کار کی انجام می‌شود؟»

 

 [واو]در پاسخ می‌گوید:

 

«- وقت گل نی».

 

 الآن نی‌ها گل داده‌اند و مزرعه زیبا شده، باران که بیاید گل‌ها می‌ریزند و تقریباً بهمن ماه برداشت آغاز می‌شود.

 

به همین دلیل از بهمن‌ماه تا اردیبهشت ماه یا به قول خانمی که خانه‌اش کارگاه قلم‌بری است، از برج یازده تا برج دو، کار بُرش و تفکیک نی‌ها انجام می‌شود.از هر نی حدود هشت قلم نی به دست می‌آید که بسته به اندازه و کیفیّت آن، قیمتشان متفاوت خواهد بود. در حال حاضر از اضافات نی‌ها نیز اشیاء کوچک آهن‌ربایی به شکل جارو و یا بادبزن درست می‌شود».(5)

 

 

پی نوشت ها:

(1)نریمانی،نبوّت،پرورش قلم نی دزفولی،مجله ی رشد آموزشی هنر،دوره ی نهم،پاییز1390ه ش،ش1،صص24 – 22.

(2)ویرایش:بابک زمانی پور. 

(3)نگ به: http://www.dt24.blogfa.com/cat-13.aspx

(4)نگ به : http://dezfoul2.blogfa.com/cat-3.aspx

(5) نگ به : http://www.slimi.ir/?p=483

 

 

 

 

 

خواندن 1436 دفعه
این مورد را ارزیابی کنید
(0 رای‌ها)
K2_NEWS_NUMBER_CUSTOM 383

تصاویر منتخب

cache/resized/0c5748ca6c0e01a5ce6bb131f29fce92.jpg
بهترین مکان دنیا   یادی از گذشته کتابهای قدیم
cache/resized/12321a69d83e907b31596d1a70de700c.jpg
شهید رحمان استکی مسئولیت‌ها: آموزگار
cache/resized/60040d169d182bda9a5835255964ecbd.jpg
درس معلم ار بود زمزمه ی محبتی جمعه به مکتب آورد
Template Settings

Color

For each color, the params below will give default values
Black Blue Brow Green Cyan

Body

Background Color
Text Color
Layout Style
Select menu
Google Font
Body Font-size
Body Font-family