از آن جا که دماغ انسانی و سلسله اعصاب او به حکم طبیعت محتاج به استراحت می باشد و قوای طبیعی بدن مایتحلل می خواهد در اجتماعات بشری از قدیم ترین اعصار تاریخی نوع انسان تعطیل را به صورت قانونی در آورده و آن را رسمیّت داده   شریعت« موسی» که اقدم شرایع مشرقی است تعطیل یک روز«سبت»را در هفته از واجبات و فرائض دینی مقرر نموده است.

در تمام مکاتب و مدارس نیز از قدیم الّایام تعطیل یک روز در هفته که در ممالک «اسلامی» روزهای«جمعه»و در ممالک مسیحی روزهای«یک شنبه»است معمول بوده و بعدها سایر ایّام مقدّسه و روزهای مذهبی که در آن مردم به اعمال دیانتی و عبادات مقرره قیام می نموده اند بر آن اضافه شده. در لغت«انگلیسی» یوم التعطیل را«هالی دی» یعنی روز«مقدّس» می گویند و این از آن جاست که ایّام مقدّسه مذهبی همواره تعطیل بوده است.

در ملل مختلفه ایّام تعطیل به تناسب عادات ایّام تعطیل و تحصیل عقائد ملّی و مذهبی و هم چنین به مناسبت آب و هوا مختلف است و چنان که گفتیم بیش تر ایّام تعطیل هنوز مربوط به اعیاد مذهبی و ایّام مقدّسه می باشد.

در «آمریکا»مدارس ابتدایی عمومی در شهرها غالباً از ماه«سپتامبر(شهریور)» بازشده و تا ماه «مه و ژوئن(خرداد و تیر)» امتداد دارد.دوره ی ایّام تحصیل در غالب شهرهای بزرگ از یک صدوهشتاد تا دویست روز ودرقصبات و شهرهای کوچک از یک صدوچهل تا یک صدوشصت روز و در مکاتب دهقانی و روستایی از یک صد تا یک صدوچهل روز است و هرچه ایّام تحصیل کم تر باشد دوره ی تعطیل تابستانی طولانی تر است ولی علاوه بر تعطیل تابستان دراثنای دوره ی تحصیلی بعضی ایّام نیز به طور فوق العاده مدارس را می بندند و محصلّین آزاد می شوند.این گونه تعطیلات متعدد و در ممالک مختلفه ی «اتازونی[ایالات متحده ی آمریکا]» مختلف است ولی آن که عمومیّت داردهفته ایی دو روز،شنبه و یک شنبه  می باشد و هم چنین روز«عید شکر گذاری» و جمعه ی بعد از آن و روز تولّد«جورج واشنگتن»که دوعید ملّی«آمریکاست» و نیز از ده روز تا دو هفته در ایّام «عیدمیلاد مسیح» که «نوروز مسیحیان» است و یک دو روز در اطراف «عید فصح» و روز«عید کولومبوس»و روز تولّد«لینکلن»نیز غالباً عید گرفته می شود.

در ممالک «اروپا» علاوه بر روز«یکشنبه» بعضی ممالک تمام روز«شنبه» و بعضی نصف روز آن را تعطیل مینمایند. در «آلمان» دو نصف روز در هفته که بعدازظهرهای«چهارشنبه»و«شنبه»است [را]تعطیل می کنند وهرسال در تابستان ده هفته تعطیل ممتد دارند و«عیدمیلاد مسیح»و«عید فصح» را نیز رعایت می کنند.

در «انگلستان»، روی هم رفته مدارس ابتدایی عمومی ده ماه کار می کنند و دو ماه تعطیل دارند[که]این دو ماه از این قرار تقسیم می شود:

سه تا چهار هفته در تابستان، دوهفته در «میلادمسیح»،یک هفته در«عید فصح»، یک هفته در پانتکوست».[نیز]در مدارس متوسط همه ساله دوازده تا چهارده هفته تعطیل مرسوم است که شش تا هفت هفته در تابستان، سه تا چهار هفته در«عید میلاد مسیح» و سه هفته در«عید فصح»ودو هفته در«پانتکوست» میباشند.

به علاوه  در غالب مدارس در وسط هر دوره ی تحصیلی یک یا دو روز تعطیلی دارند. ایّام تعطیل خصوصی درمدارس «انگلیس»مرسوم نیست.

در «فرانسه»،علاوه بر روزهای «یک شنبه» روزهای «پنج شنبه» را نیز تعطیل می نمایند.دوماه [نیز]تعطیل تابستانی است.«عید میلادمسیح» و«عید فصح»وبعضی ایّام مخصوص مذهبی و ملّی نیز تعطیل عمومی است.

در «ایران» درمملکت ما برطبق نظام نامه ی مدارس تعطیلات رسمی عبارت است از ایّام «جمعه »و هفتادوپنج روز در فصل تابستان از اوّل سرطان[تیرماه] تا پانزدهم سنبله[شهریورماه] و نه روز در«عید نوروز»،علاوه بر ایّام اعیاد و عزاداری مذهبی که در تمام سال غالباً در ماه های قمری متداول است. این گونه تعطیلات مخصوص مجموعاً در سال سی وپنج روز می شود که به ضمیمه ی پنجاه ودو روز«جمعه» روی هم رفته در تمام مدّت سال[در] مجموع ایّام تعطیل یک صدو شصت ودو روز و ایّام تحصیل دویست وسه روز است.

با این حساب ایّام تعطیل در«ایران» به فرض این که وقایع غیر مترقبه و تعطیلات استثنایی فوق العاده را هم حساب نکنیم از سایر ممالک بیش تر است و ایّام تحصیل کم تر.

جای آن دارد که «وزارت جلیله ی معارف» این موضوع را در تحت توّجه و مطالعه قرار بدهند و از بعضی تعطیلات بکاهند و در عوض تعطیل یک نصف روز را در وسط هفته به طوری که در سایر ممالک دنیا مقرر است برای مدارس ابتدایی لااقل معمول دارند.

تعطیل تابستان

عوامل مهم که موجب تعلیمات ممتده می باشد عموماً از سه نوع است:

1- اعیاد و تعطیلات مذهبی یا ملّی.

2- اقتضای اقلیم و میزان حرارت هوا.

3- احتیاجات به شاغل زراعتی و صنعتی.

هنوز در بعضی ممالک و بلاد «آمریکا».«اروپا»مساله ی تعطیل طولانی تابستانی هم از لحاظ اقتصادی و هم از جهات«پداکوژیک[روان شناسی]» مورد بحث و تأمل است.بعضی معتقدند که به دلایل اقتصادی سزاوار است که مدارس در تابستان نیز مانند زمستان باز باشد زیرا تعطیل تابستان موجب تضییع وقت اطفال و درعین حال وقفه در کار و دور ماندن از درس و مطالعه برای آن ها موجب زیان  است و این طفره و وقفه باعث عقب افتادن آنها از کار می شود و دیگر آن که برای بچّه های فقرا که از خانواده های بی بضاعت هستند محیط مدرسه هم از جنبه ی صحّی و هم از لحاظ اخلاقی بهتر از محیط خانه ها و منازل شخصی خواهد بود.

ولی در قبال این دلائل جمعی دیگر عقیده دارند که تعطیل طولانی تابستان منافعی را متضمّن است که از رعایت آن صرف نظر نباید شود از قبیل آن که در این مدّت اولاد اشخاص متمکن می توانند به ییلاقات بروند یا در داخله ی مملکت مسافرت کنند و اطفال فقیر نیز وسیله ی«کولونی[گردهمایی،اردو] تابستانی» یا مدرسه های سیّار«ییلاقی»وامثال آن گردش نموده تجدید قوا و استراحت اعصاب نمایند.

این گونه اردوهای تابستانی که اخیراً در«اروپا»معمول و متداول شده خیلی نافع و مطبوع افتاده[برای ] اوّلین دفعه در«دانمارک»در سال 1853[م/1232ه ش/1270ه ق]تأسیس گردید و بعد در«سوئیس»در سنه ی 1876[م/1254ه ش/1293ه ق]تشکیل شد و از آن پس در سایر ممالک«اروپا»رایج گردید.

مطالعاتی که در وضعیّت جسمانی اطفال در این گونه «کولونی ها[گردهمایی،اردو]»به عمل آمده فوائد و منافع صحّی آن را ثابت و مدلل ساخته و عموماً محصلّینی که در تابستان در این گونه مؤسسات قبول عضویّت کرده اند در پاییز نموورشد بدن آنها هم طولاً و هم وزناً بیش تر بوده و عدّه ی سلول های قرمز در خون آنها زیادتر شده است و بالاخره ثابت گردیده که برای نمو جسمانی انسان در هر سال یک مدّت ممتدی استراحت ضرورت دارد و بهترین موقع برای این استراحت بالطبیعه وقتی خواهد بود که حرارت هوا به منتهای شدّت باشد و به همین دلیل در تمام ممالک دنیا تابستان را تعطیل می نمایندو چون شغل طبیعی و ابتدایی کودک همان رشد و نمو جسم اوست باید در موقع تابستان او را به حال طبیعی واگذارندو به مشاغل دیگر مشغول ننمایند تا این عمل فیزیولوژیک را انجام بدهندو روی هم رفته امتحانات و قواعد علم حفظ الصحّه تعطیل طولانی را در تابستان و تعطیلات مختصری را در بهار مسلّم داشته است.

در مکاتب و مدارس ملّی طرز قدیم مملکت ما تعطیل نصف روز در هفته که غالباً بعدازظهرهای «پنج شنبه» بوده،متداول بود ولی در تابستان تعطیل نمی کردند.از چند سال قبل ظاهراً از سنه ی 1330[ ه ق/1290ه ش/1911م] به این طرف که «وزارت معارف»تعطیل تابستان را در مدارس«طهران»الزام و اجبار نمود از طرف اولیاء مدارس ملّی مقاومت شدیدی به عمل آمدچنان که تاکنون نیز در بعضی مدارس ملّی این قاعده را آن طور که باید رعایت نمی نمایند و صبح های تابستان مدرسه ی آنها دائر است و علاوه بر آن مکاتب سرگذر در تابستان رواج و ازدیاد خاصی حاصل نموده و مملو از اطفال می شوند و در ولایات نیز اجراء تعطیل تابستان در مدارس غیردولتی کاملاً اجرا نشده است.

سبب این عدم توّجه از طرف اولیاء اطفال به تعطیل تابستان آن است که والدین اطفال به طرز نگاهداری و پرورش اولاد خود در خانه آشنا نبوده ونمی دانند بچّه را چگونه وبه چه وسیله مشغول نمایند و در حقیقت توقّف طفل در خانه بار بر دوش و اسباب زحمت اولیاء اوست.یا باید او را سرخود رها نمایند که در کوچه و خیابان به بازی مشغول شده گرفتار انواع مفاسد اخلاقی و صحّی بشود و با آن که او را مکاتب سرگذر بفرستند.

متأسفانه در این مملکت که سورت[نهایت]تابستان و حرارت آفتاب سوزان به منتهای شدّت می رسد و بیش تر از سایر ممالک عالم اطفال مدارس به استراحت احتیاج دارند به این امر صحّی توّجهی که باید نشده است نه از طرف مقامات رسمی ونه از طرف مؤسسات ملّی برای جمع آوری و اشتغال کودکان در سه ماه«سرطان[تیرماه]»،«اسد[مردادماه]»و«سنبله[شهریورماه]»تدبیری نیندیشیده اند فقط مدرسه ی«آمریکایی طهران»است که برای شاگردان شبانه روزی خود تشکیل یک مدرسه «ییلاقی» داده و همه ساله معدودی از محصلّین را به «شمیران» برده و به اصول اردوهای تابستانی تربیت می کند.

سزاوار است که دانایان قوم این موضوع مهم تربیتی را در تحت توّجه قرار داده و از یک طرف استراحت طبیعی و ضروری فصل تابستان را در تمام مدارس مملکت تعمیم دهند و از طرف دیگر برای اشتغال محصلّین در این سه ماه همان وسایلی را که در سایر ممالک دنیا معمول است اتخاذ فرمایند».(1)،(2)

«ع،ح».

پی نوشت ها:

(1)حکمت،علی اصغر،تعطیل رسمی مدارس،مجله ی آموزش وپرورش،سال دوّم،اردیبهشت ماه و خردادماه 1305ه ش،شش2و3،صص63-57.

(2)ویرایش:«بابک زمانی پور».